BEYAN'ÜL FARK

BEYAN'ÜL FARK

 Hakim Tirmizi  Beyan'ül Fark adlı kitabında kalbî bilginin sınıflandırmasını yapmıştır.Nübüvvet ve velayet arasındaki ilişkiyi izah etmiştir. .Din ilimlerinin yöntemine eleştiride bulunmuştur.Tasavvufu istismar edenleri ikaz etme amacı  vardır.  . Kalbi 4 bölüme ayırmıştır bunlar:sadr,kalp,fuad,lüb .Bu 4 bölümün kendi aralarında birliktelikleri ve ayrılıkları vardır.Bu makalede bu ayrımları inceleyeceğiz

  İlk başlığımız SADR:

 Hakim Tirmizi'nin  ifade ettiği gibi sadr  cevizin kabuğudur. Yani kalbin en üst katmanıdır.Sadr kinlerin, arzuların kalbe giriş yeridir.Günlük bilgiler buradadır.Sadra girişin ilk yolu  duyma ve öğrenmedir . Nefsin kaynağı sadra yakındır.Aynı zamanda sadr islam nurunun bulunduğu yerdir.Sadr dıştan bilgilendirildiği gibi içten de beslenir.Bilginin kaynağı da kalptir.Hakim Tirmizi Kaynak İlim başlığında ilimleri ikiye ayırmıştır.bunlar:Hikmet ve işaret ilmi diğeri ise İbare ilmidir.Hikmet ve işaret ilmi Allah'ın kula itaat etmesiyle oluşur.İbare ise teorik bilgilerdir.Sadr nuru artadabilir azaladabilir.Ama kalbin nurunun eksilmesi söz konusu değildir.Sadrın hayatı ve canlılığı İslam ruhuna bağlıdır.

KALP:

  Sadrdan sonra kalp gelir. Hakim Tirmizi'nin benzetmesinde cevizdir.Kalp iman nurunun bulunduğu yerdir.Güzel duyguların mekanıdır.Kesin inanç,Allah sevgisi,korku-ümit vb.Kalp bilgi esaslarının kaynağıdır.Sadra kalpten bilgi gider.Körlük ve görme kalbe ait fiillerdir.

FUAD:

  Kalpden sonra fuad gelir.Fuad fayda anlamındaki ‘faide’ kelimesinden türemiştir.Hakim Tirmizi kalp bilir fuad ise müşahede eder der. Fuad görmezse kalp bilemez.Kalbin koruyucusu Rahmandır.Fuadın koruyucusu ise Rahimdir.Kalp bilir Fuad ise müşahede eder.Marifetin kaynağı burasıdır.

LÜBB:

  Lübbün sözlük anlamı ‘akıl’dır.Fakat lübb ile akıl arasında fark vardır.Tevhidin kaynağı lübdür.Hakim Tirmizi lübbü cevizin özündeki yağa benzetmiştir.Lübb en yetkin nurdur.Aklı lübb dışında mecaz anlam olarak dünyevi bilgiler anlamında kullanılmaktadır.

 Hakim Tirmizi kitabında aklı ikiye ayırmıştır:1-Tecrübi,2-Fıtrat,3-Miras

 Hakim Tirmizi aklın başka isimlerini hilim,nüha,hicr olarak geçtiğini ayetlerle ortaya koymuştur.İnsnaın aklının sınırlı bir akıl olduğunu bu akılla sınırsız bir varlığı anlayamayacağını savunur.

Tecrübi akıl:Tecrübelerden yararlanılarak kazanılan akıldır.

 Fıtrat Aklı:İnsana sorumluluk sahibi yapan akıldır.

 Miras Alınan Akıl:Yetişkin,akıllı,hikmet sahibi,bilgili insan akılsız bir evlat veya akılsız bir öğrenciyle sınanabilir.Bu akıllı insan ölür Allah onun hatrına güzel huylarını akılsıza miras yapar.Allah’ın ihsan ve cömertliğiyle iman etmeyen kimselerde de aklı toplayabilir.

 Burada iman ile kazanılan akıl(lüb ) ile canlıların hepsine verilen akıl farklı anlamlarda kullanılmıştır.Tek yönlü akletme yetilerini eleştirmiştir.Hem zahiri hem de batıni akletme olması gerektiğini ifade etmiştir.’Akıl Rabliği idrak etmek için değil kulluğu yerine getirmek için insana verilmiş bileşik bir araçtır’.Akıl sınırlı olması sebebiyle sonsuz bir varlığın hakkatini anlayamaz.Bunun için Allah’ın hakikatini anlamaya çalışan aklın asla o boyuta ulaşamayacağı böyle bunun da olamayacağını ifade eder.