İBANE

İBANE
  Ehl-i sünnet mezhebinin ilk amentüsü sayılan İbane.Temel itikadi sorunları kendi başlığı altında incelemiştir.Kitapta alanındaki diğer eserlerden farklı olarak Ru’yetullah meselesi  başta yer almaktadır.Üç esastan nübüvvete atıflar mevcuttur.Ama nübüvvet müstakil olarak incelenmemiştir.İlk dönem eseri olduğu için uluhiyet merkezlidir. Eserde  Mu’tezile ve diğer ehl-i bidat fırkalarına eleştiriler mevcuttur.İmam Eş’ari’nin hayatına baktığımızda eseri nasıl bir psikolojik alt yapıyla yazdığını anlayabiliriz.Eş’ar’i’nin üvey babası Mutezile mensubu idi.Eş’ari de kırk yaşına kadar Mutezile mensubu idi hatta o yönde eserler vermiştir.Kırk yaşından sonra  radikal bir kararla dönüş yapmıştır.Eserinde Ahmet bin Hanbel’in etkisi görülmektedir.Kur’an’ı Kerim’i yoruma mahal bırakmadan ilk anlamıyla anlaşılması gerektiğini savunur.Allah isterse  her şey olur prensibiyle savunmalar yapmış .Tabiri caizse düz bir tanrı tasavvuru ortaya koymuştur.Ru’yetullah’ın mümkün olduğunu zira var olan her şeyin görülebileceğini savunur.Eğer öyle olmasaydı Allah’ın peygamberi Hz. Musa öyle bir şeyi istemezdi şeklinde delillendiriyor. Ru’yetullah’ı aklen mümkün naklen vacip görmektedir. İmam-ı Azam’da  Allah’ı baş gözüyle görmek olarak ruy’etullahı mümkün hatta kesin görmektedir.Allah’ın arşa istiva etmesi meselesini orada bulunmak anlamında algılayan Eş’ari bu konuda  bugün bilinenin zıttı bir fikirdedir.Zira bugünki Ehl-i sünnet inancı Allah’ın her yerde olduğunu kabul etmektedir.Buna delil olarak da “Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin ona verdiği vesveseyi de biz biliriz. Çünkü biz, ona şah damarından daha yakınız.”(Kaf/16) ayetini kullanmaktadırlar.Fıkh’ul Ekber ve İbane birbirine paralel kitaplardır.Kur’an’ın mahluk olduğuna dair fikre  karşı mahluk olmadığını :” O, gökleri ve yeri örneksiz yaratandır. Bir işe hükmetti mi ona sadece “ol” der, o da hemen oluverir.”ayetinden hareketle kabul eder.İmam’ı Azam da Kur’an’ın mahluk olmadığını yalnızca harflerinin mahluk olduğunu söyler.Allah’ın yüzü ,gözü ve iki eli olduğu meselesini kabul ederken reddedenleri Hıristiyanlara benzetmektedir. Eş’ar’i ru’yetullah,istiva ,yed ,havz vb. meselelerde lafzı olduğu gibi almış yorumlamadan kaçınmıştır.
    Eş’ar’i Mutezile’den koparak tepkisel bir tarz geliştirmiş.Mutezileye zıt bir yol izlemiştir.Eş’arî’nin, uzun yıllar etkisinde kaldığı Mutezili kelam düşüncesinden uzaklaşarak kendine özgü bir çerçeve ortaya koyuşu en çok da İbâne üzerinden takip edilebilir

Yorumlar

Popüler Yayınlar